تاريميز يونسكودا سسلندي! 

  محمدعلي ارجمندي ـ نشريه آغري ـ شماه ۱۳۸ آذر 91

 اوخو تار، اوخو تار...!   سسين دن اَن لطيف شعرلر دينلييم،   اوخو تار،   بير قدر،   نغمه ني سو كيمي آليشان روحوما چيلييم.   «ميكائيل مشفق»

در هفتمين نشست كميسيون ميراث معنوي يونسكو در پاريس كه هفتم دسامبر برابر با 17 آذرماه به كار خود پايان داد، طبق مصوبه و مهر تاييد سازمان يونسكو، تمامي روش‎هاي سنتي در ساخت و همچنين روش‎هاي نوازندگي و اجراي ساز تار به نام آذربايجان ثبت جهاني شد.

در گزارش يونسكو آمده است كه اين ساز داراي ويژگي سازهاي سنتي است و در مراسم مختلف عروسي و جشن و عيدهاي گوناگون آذربايجاني ها از مهماني‌هاي سنتي گرفته تا كنسرت‌ها و همايش‌هاي امروزين نواخته مي‎شود. اين ساز كه بدنه‎اي توخالي و ازجنس چوب دارد، به شكل هشت انگليسي است و به صورت افقي در دستان و روي سينه نوازنده قرار مي‌گيرد. براساس اين گزارش، ساخت اين ساز طي سال‎ها وقرن‎ها توسط صنعتگران آذربايجاني كه مهارت‎هاي خود را نسل به نسل به شاگردان خود منتقل كرده‎اند، حفظ شده و نحوه اجرا و مهارت‎هاي هنري در نوازندگي اين ساز نيز به‌صورت شفاهي توسط استادان هنر به نسل جوان‌تر منتقل شده است. 1

بمناسبت ثبت تار در يونسكو به نام آذربايجان بد نيست كه با پيشينه تار در آذربايجان و تارزن هاي نامي آذربايجان نيز تا حدودي آشنا شويم.

كتب و اسناد تاريخي حكايت از پيدايش تار در آذربايجان دارد، اوليا چلبي در سياحتنامه خود مي نويسد: «تار بوسيله فردي از آذربايجان بنام علي خان تبريزي بوجود آمده، اين ساز داراي طنين timber زيبايي است» 2

روح اله خالقي موسيقي شناس بزرگ نيز در صفحه 146 كتاب سرگذشت موسيقي ايراني مي نويسد: «شش تار را فردي بنام رضاالدين شيرازي از اهالي آذربايجان اختراع كرده است» 3

آقاي خالقي همچنين در صفحه 148 كتاب مذكور در رابطه با تاريخ ديرين تار مي نويسد: «امكان دارد به گذشته اين آلت موسيقي از روي اسناد دست نويس قديمي موجود در قفقاز كه خود صاحب انواع مختلف تار است دسترسي پيدا شود.

علاوه بر اين، موسيقي شناس مشهور فرانسه و نوازنده و استاد تار پروفسور ژان ـ دورينگ Zahan.Duringh كه در مورد «تار» تحقيقاتي به عمل آورده در كتاب خود بنام «موسيقي ايراني و تكامل آن» ضمن مراجعه به منابع قديمي مي نويسد: «تار از نظر هماهنگي سيم ها با رباب نزديكي دارد و اين آلت هميشه در قفقاز بوده و از آنجا در اواخر قرن هيجده به ايران آورده شده است» 4

پروفسور اللا ـ زونيس Ella.Zonis استاد دانشگاه هاروارد نيز در صفحه 156 كتاب خود بنام «موسيقي كلاسيك ايراني» كه به سال 1973 ميلادي چاپ شده است مي نويسد: «تار از قفقاز آمده است» 5

 بطور كلي مي توان گفت كه تاريخ پيدايش تار از سده دهم شروع شده و قبل از اين عصر در هيچ جايي نامي از تار به ميان نيامده است.

در آثار ادبي نيز براي نخستين بار در اشعار قطران تبريزي شاعر آذربايجاني سده يازدهم و محمد فضولي در سده شانزدهم به آلت موسيقي تار بر مي خوريم 6

شعري از قطران تبريزي: «نغمه بلبل، صداي آبشار با آهنگ چنگ ـ تار و رباب در هم آميخته بود»

«تار» را در اشعار سيد عظيم شيرواني «قرن نوزده» نيز مي بينيم:

«گوش قيل اي كه بيليرسن اؤزونو واقف كار ـ آگاه اول گؤر كي نه دير ناله ني نغمه تار» 7

تار به سبب نقش بي بديلش در موسيقي مقامي آذربايجان همواره مورد توجه هنرمندان بزرگ قرار مي گيرد. با توجه به پيشرفتي كه در عرصه موسيقي آذربايجان از اواخر قرن هجدهم صورت گرفت، «ميرزا صادق اسد اوغلو» تار زن شهير آذربايجاني تغييراتي بر روي تار پنج سيم انجام داد.

صادق خان اسد اوغلو به منظور پاسخگويي به خواست دوران از وزن عمومي تار كاست، صداي آگوستيك آن را تشديد و تقويت نمود و تعداد سيم هاي تار را از پنج سيم به يازده رساند و تغيرات اساسي در ترتيب و محل پرده هاي تار بوجود آورد، گام ـ رديف و صداهاي آن را هماهنگ نمود و تاري بسيار قوي تر كه به نام تار آذربايجاني معروف است خلق نمود 8

بي شك در تاريخ موسيقي آذربايجان و مشرق زمين نام تارزن «صادق اسد اوغلو» ملقب به صادق جان و موسيقي شناس و آهنگساز بزرگ آذربايجان اوزئيير حاجي بيگلي نامهايي ماندگار و شناخته شده مي باشد. اوزئيير حاجي بيگلي انقلابي در موسيقي آذربايجان پديد آورد و تار را به سازي جهاني تبديل كرده و نقش بي بديل تار را در اپراهاي بزرگ و اولين اپراي مشرق زمين به نام ليلي ـ مجنون در 12 ژانويه سال 1908 به رخ منتقدين كشيد. امروزه تار به همراهي كمانچه بواسطه تدابير اوزئيير حاجي بيگلي در بخشهاي مختلف موسيقي علمي، حماسي و اپراهاي مقام آذربايجاني مهمترين نقش ها را عهده دار است.

صادق جان اسد اوغلو «1902 ـ 1842» ـ قربان پيريم اوف «1965 ـ 1880» ـ مشهدي جميل امير اوف «1928 ـ 1875» ـ ميرزا منصور منصور اوف «1967 ـ 1887» ـ احمد باكيخانوف «1973 ـ 1892» عادل گراي محمد بيگلي «1973 ـ 1919» ـ حاجي محمد اف «1981 ـ 1920» بابا صلاح اوف «1981 ـ 1923» و همچنين علي آقا قلي يف، حميد وكيل، فيكرت عبدالقاسم، احسن داداش، حبيب بايرام اف، كاميل احمد اف، علي سليمي، بيگجه خاني و راميز قلي يف از نامداران تار، آذربايجان به شمار مي آيند.  و البته نامدارترين اين نامداران كسي نيست جز شاعر ميكائيل مشفق كه امروز روح بلندش بعد 73 سال كه به جرم! سروده «اوخو تار» به بالاي چوبه دار رفت آرام خواهد گرفت. 9

 محمدعلي ارجمندي ـ نشريه آغري ـ شماره ۱۳۸  آذر91

منابع و پي نوشت:

http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/00671 ـ 1

 2ـ م.س. اسماعيل اف ـ اسلوب موسيقي آذربايجان ـ باكو ـ انتشارات SSR ـ 1970

3 ـ روح اللـه خالقي ـ سرگذشت موسيقي ايراني ـ تهران اسفند 1333 صفه 146 ـ 148

4 ـ ژان دورينگ ـ موسيقي ايراني و تكامل آن ـ پاريس 1984 صفحه 47

5 ـ اللا زونيس ـ موسيقي كلاسيك ايراني ـ هاروارد 1973 صفحه 156

6 ـ واقيف عبدالقاسم اف ـ تار آذربايجاني ـ ترجمه بهروز ديبازر ـ نشر تلاش 1372 صفحه 14

7 ـ ديوان اشعار سيد عظيم شيرواني ـ نشر باكي 1963 ـ صفحه 268

8 ـ واقيف عبدالقاسم اف ـ تار آذربايجاني ـ ترجمه بهروز ديبازر ـ نشر تلاش 1372 صفحه 25

۹ ـ ميكائيل مشفق شاعر آذربايجاني به جهت مقاومت در برابر حكم ظالمانه استالين مبني بر ممنوعيت تار و سرودن شعر اوخو تار در سال 1939 به دستور استالين اعدام شد

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: